Πρόλογος

Συνήθως βαριέμαι τα βιβλία που παρουσιάζουν τη θεωρία ξέχωρα από την πρακτική της εφαρμογή. Ίσως γιατί δεν έχω την υπομονή που χρειάζεται ώστε να περάσω από το στάδιο της θεωρητικής μελέτης στο στάδιο της πρακτικής εξάσκησης. Συχνά προτιμώ να μαθαίνω ανάποδα. Αρχίζω προσπαθώντας να φτιάξω κάτι και καλύπτω τα θεωρητικά κενά που εμφανίζονται καθ' οδόν. Δεν είμαι σίγουρος ότι αυτός είναι ο πιο ενδεδειγμένος τρόπος εκμάθησης. Για αυτό που είμαι βέβαιος όμως είναι ότι κάθε άνθρωπος έχει τον δικό του τρόπο να απορροφά γνώση, έτσι εδώ αποφάσισα να δουλέψω με τη μέθοδο που μου είναι περισσότερο γνώριμη, παρουσιάζοντας δηλαδή την πρακτική εφαρμογή των τεχνικών σύνθεσης ταυτόχρονα με τη θεωρία. Ελπίζω αυτός ο τρόπος προσέγγισης να σε βοηθήσει να ξετυλίξεις το κουβάρι της σύνθεσης ήχου με μεγαλύτερο ενδιαφέρον, αφού θα έχεις τη δυνατότητα να ακούς και να πειραματίζεσαι με την κάθε τεχνική μαθαίνοντας ταυτόχρονα και SuperCollider, μία γλώσσα προγραμματισμού που χρησιμοποιείται από μουσικούς και καλλιτέχνες σε όλον τον κόσμο και που μπορεί ο καθένας να κατεβάσει ελεύθερα από το διαδίκτυο.

Στις επόμενες σελίδες έχει γίνει συνειδητή επιλογή να παρουσιαστούν τα θέματα απλοποιημένα, ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι κάποιες ενότητες προσεγγίζονται με μικρότερο βαθμό επιστημονικής αρτιότητας. Βασικό μέλημα είναι να πάρει ο αναγνώστης τις πληροφορίες που χρειάζεται ώστε να αρχίσει να πειραματίζεται μόνος του προς την κατεύθυνση που τον ενδιαφέρει χωρίς να δυσκολευτεί με τεχνικές λεπτομέρειες που συχνά κάνουν δύσκολη την κατανόηση απλών διαδικασιών. Θεωρώ ότι κατά τα πρώτα στάδια εκμάθησης ενός γνωστικού αντικειμένου είναι προτιμότερο να δοθεί το βάρος στο να διατηρηθεί ο ενθουσιασμός του μαθητή για αυτό. Το βιβλίο απευθύνεται σε μουσικούς, τεχνικούς ήχου και καλλιτέχνες που προσεγγίζουν το θέμα με δημιουργική διάθεση και που ενδιαφέρονται να κατανοήσουν τις βασικές αρχές σύνθεσης και επεξεργασίας ώστε να φτιάξουν τη δική τους μουσική, ηχητικές δομές, εγκαταστάσεις κ.λπ. χωρίς να έχουν κάποια προηγούμενη εμπειρία στο αντικείμενο.

«Μα εγώ θέλω να μάθω σύνθεση ήχου, όχι να γίνω προγραμματιστής».

Εντάξει, είναι σεβαστό. Πριν αποφασίσεις να παρατήσεις αυτό που διαβάζεις και να πας για μπίρα θα ήθελα να σε πείσω όχι για το αντίθετο, αλλά για τους λόγους που μπορεί να σου είναι χρήσιμο να μάθεις σύνθεση ήχου χρησιμοποιώντας μία γλώσσα σαν το SuperCollider.

Καταρχάς για να ασχοληθεί κανείς με τη σύνθεση ήχου δεν είναι απαραίτητο να μάθει προγραμματισμό. θα πρέπει να σου πω ότι ούτε εγώ είμαι προγραμματιστής. Αυτό όμως δε με εμποδίζει να χρησιμοποιώ τον υπολογιστή έως κάποιο επίπεδο ώστε να κατασκευάζω ηχητικές διαδικασίες -και κατ' επέκταση μουσική- που με ένα συμβατικό περιβάλλον εργασίας για ήχο (DAW¹) θα ήταν αδύνατες. Η αλήθεια είναι ότι θα μπορούσε αυτό το βιβλίο να παρουσιάσει τη θεωρία των τεχνικών σύνθεσης και να δώσει παραδείγματα χρησιμοποιώντας τα συνήθη εμπορικά προγράμματα. Υπάρχουν όμως αρκετοί λόγοι που κάνουν τη χρήση του SuperCollider αρκετά γοητευτική. Ορίστε μερικοί:

• Τα πιο πολλά προγράμματα που κυκλοφορούν στην αγορά έχουν φτιαχτεί για να κάνουν συγκεκριμένες λειτουργίες οι οποίες τις περισσότερες φορές είναι αυτές που χρειάζεται ένας μέσος χρήστης. Για παράδειγμα, δουλεύοντας μέσα σε ένα περιβάλλον ενός DAW οι διαδικασίες επεξεργασίας ενός αρχείου ήχου είναι πεπερασμένες και προκαθορισμένες από τον κατασκευαστή. Αν φανταστείς μία διαδικασία που θα ήθελες να εφαρμόσεις αλλά δεν είναι διαθέσιμη από το αντίστοιχο μενού του προγράμματος τότε απλά δεν μπορείς να κάνεις τίποτα. Αν το σκεφτείς, η δημιουργικότητά σου ως καλλιτέχνης και μουσικός εξαρτάται από τις δυνατότητες που σου παρέχει το πρόγραμμα που δουλεύεις. Εν γένει, ο τρόπος που έχει κατασκευαστεί και στηθεί ένα μηχάνημα μας υπαγορεύει και τον τρόπο δουλειάς. Αυτό δεν είναι περιοριστικό όταν έχουμε να κάνουμε με μηχανές που κάνουν πολύ συγκεκριμένη λειτουργία με μικρό βαθμό τυχαιότητας, π.χ. τα ψυγεία πρέπει να κρατούν το γάλα κρύο, (τουλάχιστον μέχρι το 2021 που γράφεται αυτό το βιβλίο τα περισσότερα ψυγεία κάνουν κάτι τέτοιο). Αυτό που -κατά την άποψή μου- θα έπρεπε να μας προβληματίζει είναι όταν ένα μηχάνημα περιορίζει τη φαντασία και τη δημιουργικότητά και κατ' επέκταση μας ωθεί σε συγκεκριμένες επιλογές κατά την παραγωγική διαδικασία ενός μουσικού κομματιού, μιας διαδραστικής εγκατάστασης, ενός βίντεο, κτλ. Ένας λόγος που η σύγχρονη εμπορική μουσική συχνά ακούγεται πανομοιότυπη είναι ότι οι περισσότεροι μουσικοί παραγωγοί χρησιμοποιούν τα ίδια εργαλεία που υπαγορεύουν συγκεκριμένες διαδικασίες, π.χ. ένα μεγάλο μέρος της επαναλαμβανόμενης χορευτικής μουσικής βασίζεται στην ακολουθία δύο συνηθισμένων εντολών εντός ενός DAW: Copy-Paste / Copy-Paste / Copy-Paste / Copy-Paste... Χρησιμοποιώντας λοιπόν ένα πρόγραμμα που παρέχει μεγαλύτερο βαθμό ελευθερίας, όπως είναι το SuperCollider, ο καλλιτέχνης έχει περισσότερες δυνατότητες να φτιάξει ηχητικές συνθέσεις πιο κοντά στη δική του φαντασία παρά σε αυτά που του επιτρέπει ο κατασκευαστής του λογισμικού. Αυτός είναι και ο πιο σημαντικός λόγος για να χρησιμοποιήσει κανείς ένα τέτοιο πρόγραμμα. Υπάρχουν όμως και άλλοι.
• Δεν έχει κόστος, είναι ελεύθερο, όμορφο και άρα μπορεί να γίνει δικό σου. Μπορεί ο καθένας να το κατεβάσει, να το εγκαταστήσει και να αρχίσει να πειραματίζεται χωρίς να δώσει δεκάρα. Δε χρειάζεται να προσπαθήσεις να το βρεις σπασμένο...(you know what I mean). Επίσης υποστηρίζεται από μία κοινότητα χρηστών και όχι από μία εταιρεία οπότε έχει μάλλον μεγαλύτερη πιθανότητα να επιβιώσει σε βάθος χρόνου.
• Κάποιες έννοιες μπορούν να αναλυθούν με ευκολία μέσα από τη σύνταξη της γλώσσας του SuperCollider κι άρα ενδείκνυται για εκπαιδευτική χρήση.
• Έχει πολύ καλή μηχανή ήχου.
• Τρέχει παντού:
• Έχει φτιαχτεί για καλλιτέχνες και μουσικούς κι έτσι δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολο, μέχρι και εγώ μπορώ να προγραμματίσω στο SuperCollider, οπότε μπορεί ο καθένας.

Αν θέλεις λοιπόν να μάθεις για τη σύνθεση και επεξεργασία του ήχου και να παίξεις με το SuperCollider τότε προχώρα παρακάτω. Ο υπολογιστής είναι αρκετά πρωτόγονη μηχανή για αυτά που του ζητάμε να κάνει και μερικές φορές μας εκνευρίζει που δεν καταλαβαίνει τι του λέμε. Μόλις όμως μάθουμε πώς συμπεριφέρεται τότε μπορούμε να φτιάξουμε πολύ ενδιαφέροντα πράγματα.

Παρόλο που τα παραδείγματα του βιβλίου αφορούν κυρίως την έκδοση του προγράμματος για MacOS, η βασική δομή του κώδικα για τη δημιουργία ήχου είναι η ίδια σε οποιοδήποτε λειτουργικό. Πληροφορίες για την εγκατάσταση και λειτουργία του SuperCollider καθώς και τον πηγαίο κώδικα των παραδειγμάτων μπορείς να βρεις online στο synthesis.orestiskaramanlis.net.

Από αυτό το σημείο και στο εξής υποθέτω ότι έχεις εγκαταστήσει το πρόγραμμα και έχεις ήδη περάσει 5 λεπτά ώστε να αποκτήσεις στοιχειώδη οικειότητα με το περιβάλλον. Δηλαδή καταλαβαίνεις πού βρίσκεται το κάθε παράθυρο, έχεις ρίξει μία ματιά στα μενού και σου φαίνονται όλα @#$%*#. Βρίσκεσαι σε καλό δρόμο.

Τα κεφάλαια που ακολουθούν είναι γραμμένα σε καθημερινή γλώσσα, χρησιμοποιώντας ελάχιστα μαθηματικά, εστιάζοντας πάντοτε στο ηχητικό αποτέλεσμα κάθε τεχνικής. Η ορολογία παρουσιάζεται στα αγγλικά συνοδευόμενη από την αντίστοιχη ελληνική μετάφραση. Επειδή όμως πολλές έννοιες έχουν καθιερωθεί να χρησιμοποιούνται στη γλώσσα μας στα αγγλικά, κι επειδή είναι περισσότερο βοηθητικό όταν προγραμματίζουμε να γνωρίζουμε την αγγλική ορολογία, συχνά προτιμώ να χρησιμοποιώ τους πρωτότυπους ορισμούς που είναι περισσότερο διαδεδομένοι. Οι ενότητες που περιέχουν στοιχεία σύνθεσης ήχου σε θεωρητικό επίπεδο προπορεύονται από το σύμβολο , ενώ οι ενότητες που πραγματεύονται αποκλειστικά προγραμματιστικά θέματα στο SuperColllider προπορεύονται από το σύμβολο . Φύγαμε!